Een verdronken kasteel uit de middeleeuwen. Je kunt het virtueel bezoeken op de plek waar het ooit stond: in Elsloo. Daar staat een nieuw archeologisch speerpunt: een ijzeren speer in het landschap die als toegangspoort naar het verleden dient. Met een mobiele telefoon duik je in de geschiedenis van het verdronken kasteel en is het zelfs in 3D te bekijken. Je vindt het verdronken kasteel en de speer hier >

Het archeologische speerpunt 6 in Elsloo is een van de 10 nieuwe speerpunten over het leven aan de Maas, die deel uitmaken van de Archeo Route Limburg. Download de Archeo Route Limburg 2.0 app gratis in de App store of Google play.

Opening
Het Speerpunt werd op vrijdag 6 mei 2022 officieel geopend en in gebruik gesteld door wethouder Gina van Mulken. Voorafgaand werd in het Streekmuseum de geschiedenis van het kasteel en omgeving toegelicht door Ellen Vreenegoor (Rijksdienst Cultureel Erfgoed) en Guus Peters (streekhistoricus). De app die middels een QR-code aan het speerpunt verbonden is, werd ter plaatse uitgelegd door Joep Steinhage (Limburg Marketing) Tenslotte droeg Roos Smeets haar prachtig gedicht over de Maas voor.

Kasteel onder water
Ooit was kasteel Elsloo een imposant bouwwerk waarmee de heer van Elsloo zijn macht kon afdwingen. Hij oefende controle uit over de omgeving en vroeg tol aan passerende schepen op de Maas. Maar uiteindelijk won de rivier het van het kasteel. De Maas schoof langzaam op en het kasteel verdween onder water. Daar bevinden zich de resten nu nog steeds. 

Foto boven: de resten van het kasteel in het midden van de Maas.

Foto boven: de resten liggen precies op de grenslijn tussen Nederland en België
(met dank aan www.ooitaandemaas.be - embedded)

Foto onder: de resten van het verdronken kasteel in de Maas met op de achtergrond de in 2010 gesloopte buurtschap De Hal nabij Kotem op de Belgische oever. Aangemeerd ligt het inmiddels ook opgedoekte voetveertje Elsloo-Kotem.

Onderwaterarcheologen
In 2004 onderzochten onderwaterarcheologen de restanten. Die waren in de loop van de eeuwen aardig verspreid geraakt, ook door de aanleg van het Julianakanaal. Maar de gestapelde stenen met de mortel er nog tussen laten in ieder geval zien hoe indrukwekkend het kasteel van Elsloo ooit geweest moet zijn. Althans, voor wie onder water gaat kijken. Vanaf 6 mei kun je ook met droge voeten de geschiedenis van het kasteel beleven. Het nieuwe archeologische speerpunt biedt elke voorbijganger de kans om via augmented reality op zijn telefoonscherm het verdronken kasteel te ontdekken. Hierbij wordt een digitaal beeld – vaak een 3D animatie – over de werkelijkheid geplaatst. Je verrijkt (augment) de fysieke wereld met digitale informatie.

Meer over het verdronken kasteel oftewel de burcht in de Maas > https://elsloo.info/kasteel-van-elsloo/213-deel-1-de-oude-burcht-van-elsloo-in-de-maas

Onder: Het slot van Elsloo in de Mase gefallen. (detail kaart van Graafschap Rekem 1620)

De gemeente Stein heeft een rijk verleden. Als één van de eerst bewoonde streken van Nederland zijn er al tal van archeologische vondsten gedaan, en barst deze streek van het bijzonder erfgoed. Tot voor kort werd dit echter amper beschermd, met het verdwijnen van waardevolle gebouwen en elementen tot gevolg. Om ook dát tot het verleden te laten behoren, is vijf jaar geleden het Erfgoedproject Stein van start gegaan. Dat project wordt binnenkort afgerond.

Wethouder Gina van Mulken (sport, cultuur, recreatie & toerisme): “Wat begon met het idee voor het ‘simpelweg’ aanwijzen van gemeentelijke monumenten, mondde uiteindelijk uit in een toonaangevende cultuurhistorische waardenkaart van de gemeente Stein. En dat was nodig: in 2016 telde Stein maar weinig erkend erfgoed. Best vreemd voor een gemeente met een groot historisch verleden.”

Unieke landschapsontwikkeling
Dankzij waardevolle samenwerkingen met meerdere historische verenigingen is de ruimtelijke geschiedenis van Stein in beeld gebracht. Niet alleen de ontwikkeling van de kernen, maar ook het landschap maakte hier deel van uit. Want ook dát is bijzonder in deze gemeente. In Stein komen het Heuvelland, de Maasvallei en het Graetheideplateau – drie landschappen met elk een eigen karakter – op een natuurlijke manier samen. In een landschapsbiografie is precies inzichtelijk gemaakt hoe het landschap zich heeft ontwikkeld.

Bijzondere verhalen
Hoewel erfgoed theoretisch over stenen gaat, gaat het natuurlijk écht over de eeuwenoude verhalen die deze vertellen. En in dit geval, het bijzondere verhaal van Stein. Als je weet hoe het landschap, de kernen en bebouwing zich ontwikkeld hebben, herken je de historische elementen die nog behouden zijn en weet je ze op waarde te schatten. Bij al die elementen hoort een verhaal en die willen we bewaren. 

Onderlinge verbanden zoeken
Bij de start van het project is Buro4 als specialist op het gebied van erfgoedzorg ingeschakeld. Door het erfgoedproject groots aan te pakken konden alle aspecten – stenen, landschap, monumenten en meer – in samenhang met elkaar worden onderzocht. “Het totaalplaatje en de onderlinge verbanden leverden veel nieuwe inzichten op”, vertelt Har van der Borgh, Buro4. “Ook de hulp van de inwoners was onmisbaar: tijdens één van de informatieavonden kwam bijvoorbeeld aan het licht dat er bij graafwerkzaamheden in Stein oud muurwerk was gevonden, op de plaats waarvan we al vermoedden dat er een vluchtburcht was geweest. Door al die gegevens te combineren schoof het geheel langzaam maar zeker in elkaar.”

Cultuurhistorische waardenkaart
Het uitvoerige onderzoek heeft geleid tot een cultuurhistorische waardenkaart die uniek is in Nederland, en als voorbeeld dient voor andere gemeentes. De kaart is niet alleen een naslagwerk van het te beschermen erfgoed, maar het is ook een startpunt voor een nieuwe manier van omgaan met historie en cultuur.

Erfgoed (h)erkennen staat hierbij voorop – de waarde van onze geschiedenis moet de aandacht krijgen die het verdient. Dat doen we door het erfgoed te beschermen en de huidige kwaliteit te verbeteren.

Beschermen van waardevol erfgoed
Wethouder Danny Hendrix (fysieke leefomgeving): “Om het waardevolle erfgoed te beschermen, wordt er een bestemmingsplan opgesteld. Het bijzondere van dit bestemmingsplan is dat al het ruimtelijk erfgoed is meegenomen. Zo is de historische infrastructuur en het waardevolle groen nu ook beschermd. Het plan bevat regels over hoe om te gaan met beschermd erfgoed. Het bestemmingsplan ligt medio april ter inzage. Mochten er zienswijzen worden ingediend, dan worden deze meegenomen in de definitieve vaststelling.”Trots op Stein
Tot slot is er ook speciale aandacht voor de beleving van deze culturele schatten. Zo is er de wens om monumenten toegankelijker te maken, zodat zowel bewoners als toeristen er op de best mogelijke manier van kunnen genieten.

Kijk HIER voor de cultuurhistorische waardenkaart.

Erfgoedbeleid

De gemeenteraad heeft het erfgoedbeleid vastgesteld. Belangrijk om te weten is dat het waardevolle erfgoed door middel van een bestemmingsplan beschermd gaat worden. Dit plan bevat regels over hoe om te gaan met beschermd erfgoed. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan het bestemmingsplan. Naar verwachting zal het bestemmingsplan begin april ter inzage worden gelegd.

• Bekijk erfgoedbeleid (PDF, 5.6 MB)

Cultuurhistorische waardenkaart

Het geselecteerde cultuurhistorisch erfgoed is in één overzicht te bekijken via de digitale waardenkaart. Klik hier om de waardenkaart te openen >

Tips bij het gebruiken van de waardenkaart:

• Klik op legenda en schakel alle lagen uit. Zo kun je makkelijk de lagen aanvinken die je wil bekijken.
• Links onderin staat een kleine plattegrond. Door hierop te klikken kun je kiezen voor een satelliet- of straatweergave. Op die manier zijn ook de straten en straatnamen zichtbaar.
• De waardenkaart werkt het beste in Google Chrome.

Selectie waardevol erfgoed

In 2016 zijn we gestart met het Erfgoedproject Stein. In de afgelopen jaren is veel werk verricht om de identiteit en unieke kwaliteiten van Stein in beeld te brengen. Met name historische verenigingen hebben een waardevolle bijdrage geleverd aan het in beeld brengen van de ruimtelijke geschiedenis van Stein en inventarisatie van het erfgoed. Uniek hierbij is dat niet alleen gebouwen en historische nederzettingsstructuren zijn meegenomen maar ook het landschap, historisch groen en overig erfgoed. Dit houdt in dat er rekening is gehouden met het gehele ruimtelijke erfgoed waarbij het totaal van de cultuurhistorische waarden onder de loep is genomen.

• Bekijk de geselecteerde gebouwen en bouwwerken (PDF, 10.6 MB)
• Bekijk de geselecteerde kleine monumenten (PDF, 3.1 MB)
• Bekijk het geselecteerd groen erfgoed (landschap en ruimtelijk groen) (PDF, 26.8 MB)
• Bekijk de archeologische beleidskaart (PDF, 24.4 MB)

"Harie van de veldwachter" 1928 - 2018

Afgelopen vrijdagmorgen 13 juli 2018 is Harie Rouvroye overleden. Het droevige nieuws bereikte ons tijdens de bestuursvergadering later die dag. Het contrast kon niet groter zijn: tijdens de vergadering was er een positieve en optimistische stemming over het inrichten van de nieuwbouw, de opening van de tentoonstelling op 1 juli j.l. en de plannen voor de toekomst. En dan het bericht dat Harie, na een korte opname in het ziekenhuis in Geleen, onverwacht overleden is.

Harie was in zijn negentigste levensjaar. Hij was de zoon van de veldwachter en woonde in een ambtswoning die deel uitmaakte van het gemeentehuis. Hij was een nakomertje en had een zus en een broer die meer dan tien jaar ouder waren. Zelf zei hij hierover: “ik ben nooit kind geweest” en “buiten was het voor mij te doen”

Het respect voor zijn ouders en met name zijn vader was groot. Met enige trots vertelde hij regelmatig hoe ”d’n ouwe hjiér” wetten en gezag in het dorp handhaafde, voor niemand bang was en ook de bezetter tijdens de oorlogsjaren regelmatig trotseerde.

De jonge Harie had al snel veel interesse in geschiedenis en begon al jong met verzamelen. Daarbij werd hij gesteund door de overbuurman, onderwijzer Van Mulken die hem altijd voor hield dat niet één, niet twee maar minstens drie bronnen nodig waren om een verhaal te vertellen dat op waarheid berustte.

Bij het zwerven door het dorp sloeg Harie alles op wat hij zag en in het vooroorlogse Elsloo was dat veel. Het dorp veranderde door de komst van de staatsmijn Maurits en de aanleg van het Julianakanaal. De economische crisis van de jaren twintig en dertig, de opkomst van de N.S.B. en de toenemende spanningen in Europa lieten ook hun sporen achter. De jonge Harie lette goed op als ten gemeentehuize of thuis de grote problemen van Europa besproken werden. De basis voor zijn nieuwsgierigheid en interesse werd daar nog verstevigd.

Bij het verzamelen schuwde Harie het niet risico’s te nemen. Als hij zijn vader moet helpen op 10 mei 1940 (na de overgave van de Nederlandse soldaten bij het Julianakanaal) overgebleven wapentuig op te ruimen, verstopt hij een geweer in zijn broek, neemt het mee naar huis en verstopt het op zolder. Daar ligt al de stafkaart over de Duitse inval die hij mee genomen heeft uit een Duitse legertruck die voor het gemeentehuis geparkeerd stond.

Na de lagere school ging Harie naar de ambachtsschool in Sittard. Na het halen van zijn diploma begon hij op het SBB in Geleen. Via de vakschool van DSM en het tegelijkertijd volgen van avondschool kwam hij uiteindelijk op de tekenkamer terecht. Uiteindelijk heeft hij vierenveertig jaar voor DSM gewerkt.

Naast geschiedenis had de natuur Harie’s aandacht en was bijna vanzelfsprekend dat hij na zijn pensionering bestuurswerk ging doen voor het IVN en het Streekmuseum. Verder was hij lid van de heemkundevereniging in Elsloo. Door zijn interesse voor geschiedenis en met name de Tweede Wereldoorlog werden alle vrije tijd en reizen besteed aan de hobby. Elke reis had een doel en moest leiden tot een vergroting van de collectie of verdieping van de kennis.

Thuis op zolder ontstond een waar museum, door Hary steevast “de stelling” genoemd. Hier trok hij zich tot voor kort elke avond terug om te schrijven, het internet af te struinen naar foto’s of onbekende literatuur en om te communiceren met de vele netwerken waar hij lid van was. Hij kon glunderen van trots als hij voldoende bronnen had gevonden om een waarheidsgetrouw verhaal te vertellen.

Harie’s betekenis voor het museum is enorm. Samen met Harrie Dobbelstein, Louis Schreurs en Jan Pijpers heeft hij aan de basis gestaan van de eerste vernieuwing van het museum begin jaren negentig. De collectie werd geïnventariseerd en gereorganiseerd en op een moderne wijze tentoongesteld. In 1999 werd de aanbouw gerealiseerd, de huidige jaren vijftig keuken. Twee maal stelde hij met zijn verzameling een prachtige expositie over de Tweede Oorlog samen.
Samen met Louis Schreurs schreef hij een boek over de aanleg van het Julianakanaal. Ook verscheen een werk over de oorlogsjaren. Met Jan Pijpers en Jac Meijers werden de eerste plannen voor nieuwbouw voor de oorlogscollectie en een depot gemaakt. Enkele jaren geleden besloot hij zijn complete verzameling aan het museum te schenken.

Het realiseren van de nieuwbouw heeft vijftien jaar op zich laten wachten. Het is mooi te zien dat de oorspronkelijke plannen van Harie als basis gediend hebben voor het gebouw dat er nu staat. Ook liet Harie blijken dat inzichten over inrichten van musea veranderen en schroomde hij het niet zijn mening te geven. Harie kon rechtlijnig en soms zwart wit zijn. Dat was niet altijd even makkelijk en heeft weleens tot botsingen geleid. Maar het museum bleef hem altijd dierbaar. Elke donderdagmiddag zat hij op zijn praatstoel en wist iedereen die een vraag had over een foto, een document of een gebeurtenis hem te vinden.

De afgelopen weken heeft hij samen met Piet Pijpers de deeltentoonstelling “10 mei 1940 de Duitse inval“ samengesteld in de naar hem genoemde zaal. Met veel energie en veel moderne ideeën. De opening van de nieuwbouw en de tentoonstelling was een droom die uit kwam en hem emotioneel raakte. Dat bleek tijdens de korte toespraak die hij hield. Enkele dagen later vertelde hij enorm trots te zijn en dat de cirkel rond was.

Het Streekmuseum en de Maasstreek verliezen “eine richtige Maaskentjer” met een enorme betekenis voor het cultureel historisch erfgoed van de streek.

Bestuur en medewerkers wensen de familie veel sterkte.

Steins project ‘Wètste nog’ uitverkozen uit selectie van maar liefst 250 inzendingen
Uit een selectie van maar liefst 250 inzendingen uit heel Nederland is het gezamelijk project ‘Wètste nog’ van de Stichting Erfgoed Stein, Streekmuseum Elsloo en het Dorpsplatform Elsloo, in 2017 uitverkozen om de komende jaren deel te nemen aan het programma Samen Ouder. Dit is een project tegen eenzaamheid bij ouderen. Hiervoor ontvangen de stichtingen voor de komende twee jaar een gezamenlijke bijdrage van € 80.000 euro van het Oranje Fond.

Wètste nog
Door herinneringen aan vroeger te delen met ouderen willen de heemkundeverenigingen uit Stein en Elsloo kwetsbare inwoners bereiken. Het Dorpsplatform Elsloo gaat haar educatieprogramma specifiek voor ouderen uitbreiden en verdiepen. Samen willen de Steinse en Elsloose organisaties het programma ‘Wètste nog’ in de hele gemeente Stein uitdragen. Hiervoor zal er op een later tijdstip in samenwerking met de Gemeente Stein een startbijeenkomst plaatsvinden. ‘Wij zijn bijzonder trots op dit resultaat van onze Steinse stichtingen.’ zegt wethouder Van Mulken. Waarop wethouder Janssen aanvult: ‘De stichtingen zetten hiermee de dorpse saamhorigheid binnen onze gemeente kracht bij.’

Programma bestrijding eenzaamheid bij ouderen
Eenzaamheid is een groeiend sociaal probleem in Nederland. Om verschillende redenen, zoals bijvoorbeeld langer thuis wonen en het ontbreken van een sociaal netwerk, speelt dit sociale probleem ook bij ouderen. Het Oranje Fonds wil een stap zetten in de bestrijding van eenzaamheid onder ouderen. Hiervoor start een programma waarin 25 projecten worden ondersteund, die zich reeds bewezen hebben op dit vraagstuk en willen uitbreiden door de doelgroep te verbreden. Gekozen initiatieven worden gedurende drie jaar ondersteund met geld, coaching, trainingen en zichtbaarheid.

Oranje Fonds
Het Oranje Fonds steunt sociale projecten in Nederland en het Caribische deel van het Koninkrijk. Jaarlijks steunt het met zo’n 30 miljoen euro duizenden initiatieven die ervoor zorgen dat mensen elkaar ontmoeten, minder eenzaam zijn, begrip krijgen voor elkaar en zich inzetten voor een ander. Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima zijn sinds de oprichting het beschermpaar van het Oranje Fonds. Dit jaar bestaat het Oranje Fonds 15 jaar.

Foto: Roman Kraft on Unsplash